Şiirde Ahenk

İç kafiye de denilen aliterasyon ise en ilkel toplumlardan çağdaş milletlere kadar her devirde ve her edebiyatta kullanılan bir ahenk öğesidir. Aliterasyonu "aynı dize içinde belli seslerin" yinelenmesi olarak tanımlayabiliriz.
Fakat aliterasyon yapılırken yinelenmek üzere seçilen sesler ve bu sesleri içeren sözcükler tesadüfen kullanılmamalıdır. Mesela romantik duygular anlatılırken veya bir bahar tasviri yapılırken "ç, k, p" gibi sert ünsüzlerden kaçınmak gerekir. Anlatmaya çalıştıklarımızı somut örneklerle ifade edelim. Divan edebiyatı şairlerinden Nef'i baharın güzelliğini şu beyitle tasvir etmiş:

Bu dizelerde işlenen temaya uygun olarak "r, ş" sessizlerinin bulunduğu sözcükler seçilmiş, okuyucuya bahar gelince işittiğimiz yaprak hışırtıları ve kuş cıvıltıları işitsel olarak duyurulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Sait Faik'in "Hişt Hişt" hikâyesinde anlattığı; baharda, doğayla iç içeyken duyabileceğimiz, nereden ve neyden geldiğini anlayamadığımız fakat bize canlılığı, hareketi sezdiren sesler "behişt, sirişt" kafiyeleri ile duyurulmuştur.
Yine Nef'i bir savaş sahnesini anlatırken şu iki dizeyi yazmış:

Bu beyitteki imgenin harikuladeliği bir yana seçilen sözcüklerdeki aliterasyona hayran kalmamak elde değil. Şair "siyt-i çekaçak-ı tiğ" derken kınından çıkarılan ve sonra çarpışınca çak çuk diye sesler çıkaran kılıç seslerini işittiriyor bizlere; ayrıca ikinci dizede de "ra'd ü saika" ve "reh güm-künan" sözcüklerindeki aliterasyonla gök gürültüsünü işitmemizi sağlıyor.
Aynı temayı işleyen Köroğlu bir koçaklamasının dörtlüklerini: "Meydan gümbür gümbürlenir / Divan gümbür gümbürlenir" dizeleriyle bitiriyor. "Gümbürlenmek" buluşuyla "gümbür" yansıması cenk meydanındaki gürültüyü işitmemizi sağlıyor.
Nazım Hikmet "makinalaşmak" şiirinde şöyle der:

Şair, bu dizelerde anlatmak istediği makineleşmek arzusunu ses taklitleriyle pekiştirerek unutulmaz dizeler oluşturmuştur. Anonim halk edebiyatına ait bir şiirden aldığım: "Bahçeye de kurdum çifte salıncak / Yar gelip yar gidip sallanacak" dizeleri ses ve ahenk yönünden değme şairlere taş çıkartacak cinstendir. Bu dizeleri okurken sallanan bir salıncağın ahengini işitmemek mümkün değildir.
Çok sevdiğim şair Fazıl Hüsnü'den de örnekler vermek istiyorum. Şairimiz Kınalı Kuzu Ağıdı şiirinde şöyle diyor:

Bu beşlikte şair "k, z" sesleriyle aliterasyon yapıyor; ayrıca 1. ve 3. dizelerde her sözcük "k" ünsüzüyle başlıyor. Şairimiz bu ahenk unsurlarıyla yetinmeyip 2.ve 5. dizelerdeki sözcükleri "me" hecesiyle bitirerek kuzu melemesini işitmemizi sağlıyor.
"Malazgirt Ululaması" başlıklı destanında çok özgün bir buluşla okuyucuyu hayran bırakıyor şair.

Bu dörtlükteki "sayılarıncadırlar" buluşuyla aliterasyondan başka "karınca" çağrışımıyla savaşanların çokluğu daha da vurgulanmış oluyor.
Lise tahsili gören herkes Fuzuli'nin şu beytini duymuştur.

Bu dizelerde dikkati çeken sesler "su" sesleridir. Şairimiz bu seslerin bulunduğu sözcükleri seçerek Arap çöllerinde "suu, suu" diye inleyen birinin iniltisini duyurmaya çalışıyor.
Son olarak ses virtüözü olarak niteleyebileceğimiz Behçet Necatigil'in "Kilim" şiirindeki aliterasyondan bahsedeyim. Şair bu şiirde çarpık ve plansız kentleşmeden, ürettiğimiz her şeydeki zevksizlikten bahsediyor. Kentlerdeki bu zevksizlik ve gürültü kirliliği temaya uygun ahenksiz kelimelerle okuyucuya duyuruluyor. Şair öyle kelimeler seçiyor ki okurken rahatsız oluyoruz. Kısaca ahenksizliğin ahenk olarak kullanıldığı bir şiir yazmış Necatigil. Şiir çok uzun olduğu için birkaç dizesini yazmakla yetineceğim.

Bu şiirin tamamını bulup yatmadan önce iki defa sesli okuyun; mümkünü yok uyuyamazsınız. Çünkü birileri beyninize bir çekiçle "çok çiğ çağ" diyerek vurur.